ОҔО СААҺЫМ ОЙОР КҮНЭ
КУКААКЫ ДОҔОРДООХ
Биһиги, Арамаанап Куолайа диэн сиргэ олоробут. Дьонум кыстык хотонун сүөһүтүн көрөллөр. Тээтэм, (Аҕаа диэни Тээтэ диэччибин. Салгыы оннук суруйуум) ынах аһын киллэрэр, аһатар быһыылаах. Ийэм дайааркалыыр. (Бу санаатахха кинилэр биэс уончалаах дьон. Эдэр да эбиттэр).
Бу сиргэ соҕотох оҕобун. Тула барыта тыа, ойуур. Бииргэ онньуур оҕо диэн мэлигир. Дьонум эрэйдээхтэр, үлэлэрин үлэлиэхтээхтэр. Ол иһин, дьиэҕэ наар соҕотох хаалабын. Иккилээх-үстээх киһи туох дьарыгым кэлиэй. Түннүгүнэн эрэ көрөбүн. Ийэм, миигин аралдьытаары түннүк анныгар, күрдьүккэ ас ууран кэбиһэр. Ону кукаакы кэлэн сиир. Дьэ онон эрэ саатыы олоробун. Аны туран Бахсыр диэн булчут ыттаахпыт. Уурбут эттэрин наар ыла сатыыр этэ. Эрэйдээх. Кини эмиэ аһыан баҕарар буоллаҕа. Билигин санаатахха наһаа үчүгэй. Барахсан. Ону тээтэм хантан көрөрө буолла. Ураҕаһынан сырсан былдьаан, төттөрү аҕалан уурар. Хата барахсаным быраҕан кэбиһэр этэ. Онно мин, үөрүү-көтүү бөҕөтө…
Ити курдук хара сарсыардаттан дьонум үлэлэрин бүтэрэн киириэхтэригэр диэри саатыыбын. Онон мин доҕорум, кукаакы буолбута. Биир да бииргэ оонньуур оҕо суох этэ. Арай, бөһүөлэктэн дьонум бииргэ үлэлиир дьонун оҕолоро кэллэхтэринэ эрэ аралдьыйар этим.
Кукаакы диэбиккэ дылы, бииргэ оонньуур оҕом суох буолан, ийэм барахсан миигин аралдьытаары арааһы толкуйдуура. Ол курдук, өрүс уҥуор колхуос субай сүөһүтүн көрөр этибит. Дьонум биллэн турар күн сололоро суох. Ийэм, биирдэ, кып-кыра миин ордубут лапсатын хобордооххо кутан баран, сиэлинэн хатан оҥорбут туһахтарын кыра, чараас хаптаһыҥҥа хатаан баран дьиэ иннигэр ууран кэбистэ. Онно, ойуур кытыытыгар олорор буоламмыт, олохтоох көтөр-сүүрэр элбэх. Оттон бу хобордоохпор, лапса сиэн абыранаары кукаакылар кэлэллэр. Аһаары-сиэри биллэн турар кинилэр ийэм ииппит туһаҕар иҥнэллэр. Миэхэ, кыра киһиэхэ ол эрэ наада. Көтөрдөрбүн дэлби илиибиттэн аһатан-аһатан баран иҥнибит атахтарын арааран көҥүл ыыталаан кэбиһэбин. Арай биирлэ…
Арай биирдэ диэбиккэ дылы. Биир үтүө күн туһахха биллэрин курдук кукаакы иҥиннэ. Мин үөрүү-көтүү бүҕүтө. Көтөрбүн аһаттым аҕай. Онтон, туһаҕым төрүт баайыллыбыт быата кэбирээн сөллөн, кукаакым аҥар атаҕар баайыылаах көтөн хаалла. Мин барахсан дэлби ыксаатым, ытаатым, кукаакым кэнниттэн ыстанан кэбистим. Син ситэбин, ол эрэн кини мин тиийбэт сирбэр баран олорор, “аҥар” атахтаах буолан мутукка таба олорбот, сууллан иһэр… Ол курдук Кукаакым барахсаны баччааҥҥа дылы харааста-аһына саныыбын. Кэлин хайдах эрэ буолаахтаата. Туһаҕыттан быыһаммыта дуу, эбэтэр онто быһа киирэн олоҕо айгыраабыта дуу…
СУУЛААХ ОҔО
Биһиги Эмис күөл диэн сайылыкка олоробут. Дьонум үлэлэрин быыһыгар оттууллар.
Мин идэбинэн соҕотохпун. Дьоннорум, ханна эрэ ыраах оттуу сылдьаллар. Мин дьарыгым диэн, дулҕаны олбохтонон олорон, отунан-маһынан оонньооһун. Ол быыһыгар утуйан да ылабын. Дулҕаларым даҕаны үрдүктэрэ сүрдээх… оонньуута суох, бэйэм саҕалар.
Арай биирдэ, биир оннук үтүө күн, идэбинэн дулҕам быыһыгар оонньуу сырыттым. Ол сылдьан көрдөхпүнэ, биир дулҕа үрдүгэр кып-кыра, улахан киһи ылгын чыкыйын биир сүһүөҕүн саҕа кээмэйдээх, дьиҥнээх оҕо курдук сууланан сытарын курдугу булан ыллым. Олох оҕо оҕоннон. Дьикти. Баччааҥҥа диэри тугу көрбүппүн сатаан быһаарбакка сылдьабын.
ТОНОҔОС ҮӨРЭҔЭ
Тээтэм, колхуос кадровай булчута буоларын быһыытынан, күһүн буолла да хара тыаҕа тииҥнии, киистии, тайахтыы баран хаалар этэ. Ол иһин булчут ыттары иитэр этэ.
Тоноҕос диэн ааттаах, сүрдээх булчут тыһы ыт үөскээн ааспыта. Кини хас да көлүөнэ оҕолоро элбэх булчуту байанайдаабыттара буолуохтаах…
Тоноҕос барахсан, ол да буоллар олус көрсүө ыт этэ. Мин, кыра киһи кинини төһө баҕарар үлбүрүйэн, тахсар этим. Эҥин араастаан сордоон, муҥнаан. Муннугар-хараҕар ону маны симэн диэн. Сөбүлээбэтиҕинэ киэр баран биэрэр эрэ этэ. Сорох ыт ону тулуйуо биллибэт. Сонно миэстэбин булларыа буллаҕа…
Биирдэ сайылыкка олоробут. Мин идэбинэн ыппынан оонньуубун. Хантан эрэ кыра, хаптаҕай төкүнүк тааһы булан ыллым. Ытым барахсан иннибэр ундьуллан баран сытаахтыыр. Мин ыллым да, били тааспын хараҕар симтим. Онтон илиим эмискэ аһыс гыммат дуо. Көрбүтүм илиим хааннаах. Сарылаатым тоҕо бардым. Биллэн турар, ону эрэ көһүппэтэх оҕоҕо иэдээн буоллаҕа.
Тоноҕос барахсан миигин итинник үөрэтэн турар.
СЭРИИ КИИРБИТ САЙЫЛЫГАР
Өрүс уҥуор, эбэттэн түөрт биэрэстэ холобурдаах сиргэ Сэрии Киирбит диэн сайылык баар. Онно, сайын аайы дьонум субай сүөһүнү көрөллөр. Тээтэм онно бостууктуур буолан биһиги бэйэбит ыанньыктарбытын илдьэ көһөн күккүрээн тиийэбит. Ол быыһыгар оттуубут. Бука бырыһыаҥҥа буоллаҕа. Мин ийэбин кытары от мунньабын, кээһии буоллаҕына, атынан от таһабын. Ити өссө улаатан баран.
Оскуолаҕа алталаахпар киирбитим. Бэйэм даҕаны бээгэй буолуом оччолорго.
Биир сайыҥҥы каникулга, эмиэ Сэрии Киирбиппитигэр көһөн бардыбыт. Дьонум оттууллар. Мин соҕотоҕун сайылык дьиэтин маныы хаалабын. Ойуур тыа чугас буолан көтөр-сүүрэр элбэх. Кукаакылар илииттэн эрэ ас ылбаттар. Ийэм барахсан, миигин саататаары кылынан элбэх баҕайы туһах хатта. Ону, кыра хаптаһыҥҥа оскуома саайан иҥиннэртээн кэбистэ. Тимир хобордооххо буспут лапсаны табыгынатан баран ол үрдүгэр туһахтаах хаптаһынын уурда уонна таһырдьа, дьиэ иннигэр ууран кэбистэ. Дьэ онно буоллаҕа… Били кукаакыларбыт, лапсаны сиэри туһахха иҥин да иҥин буолаллар. Мин ол аайы үөрэн сэгэлдьийэбин. Барахсаттары илиибиттэн аһатабыт. Бу сатаналар хата айахтарын атан, биэрбиппин сиэн иһэллэр. Ол аайы мин астыныы, үөрүү бөҕөтө. Дэлби аһаталаан, имэрийтэлээн баран ыытылаан кэбиһэбин. Ол курдук күн аайы.
Дьэ арай биир оннук үтүө күн, туһахха биир кукаакы кэлэн иҥиннэ. Мин идэбинэн эмиэ аһатабын. Улгума сүрдээх. Биэрбиппин симтэн иһэр. Онтон арай иҥнэн олорор туһаҕа төрдүттэн сөллөн, кукаакым дьэ босхо бардым диэбиттии, тыатын диэки көтө турда. Соһуйан эрэ хааллым. Били барахсаным көтөн тиийэн мутукка олордо. Олордо да диэн буолуо дуо. Атаҕар иилистэ сылдьар туһахтан мэһэйдэтэн иҥнэри бара турар. Онтон атын сиргэ тиийэн олоро сатыыр. Эрэйдээх. Аһынным аҕай, мин туһаҕыттан босхолоору сырыс да сырыс, ол быыһыгар ытыыбын, хаһыытыыбын. Кини кэлин хайдах дьылҕаламмытын айбыт таҥара бэйэтэ билэн эрэдэҕэ.
ЫЙААҺЫН
Хантан эбитэ буолла, арай биирдэ былыргы ыйааһын баар буолан хаалла. Онтубут баара, бэрт былыргы, билиҥҥи курдук сыыппара диэн суох, арай тимиргэ дьөлө охсуулаах. Мин кыра киһи дьэ онон оонньооһун мааныта. Быраҕыллыбыт хобордооҕу булан, үс өттүттэн дьөлөн быалаан-туһахтаан ыйааһын ыйааһын курдук оҥордум. Үөрүүм сүрдээх. Этэргэ дылы бэйэбин туох эрэ атыыһыт курдук сананным. Онтон үөрэҕим кэмэ саҕаланан дойдубутугар киирдибит. Аҕам субайдары көрө хааллаҕа дии. Ол иһин мин киниэхэ “ыйааһыымын аҕалаар”-диэн этэн кэбистим. Үөрэнэр кэммэр ол эрэ ыйааһыммын саныыбын. Субайдар көһөн кэлбиттэрин кытары аҕабыттын ыйыппыппар, ол аата тугуй эрэ диэн кэбистэҕэ. Хомойбутум аҕай. Кэлин улаатан баран санаабар көрдүү сатаабытым даҕаны булбатаҕым.
