Дьааҥы уола Василек
Эмиэ бу кэмҥэ Мариуполь куораттан түөрт көстөөх сиргэ Зачатовка диэн дэриэбинэҕэ кыра балыыһа баарыгар Дьааҥы уола, отут үс саастаах Стручков Василий Святославович – “Василек” диэн позывнойдаах эдэр уол эмтэнэ сытар. Дууһатыгар мунньуллубут санааларын хоһоон гына суруйан куйаар ситимигэр ыыталыыр. Ол хоһоонноруттан биирэ хайа да киһи дууһатын таарыйар.
Баҕа санаа…
Күүстээх буолар эмиэ сылаалаах,
Кимтэн да тутуллубат эмиэ дьиктилээх,
Күүтэр киһитэ суох соҕотохсуйуулаах,
Кимиэхэ да эрэммэт эмиэ эрэйдээх.
Мин эмиэ баҕарар эбиппин,
Ким эрэ аттыгар сытан ылыахпын,
Кимҥэ эрэ дьиҥнээхтии эрэниэхпин,
Кини сылааһын түөспэр иҥэриниэхпин.
Мин эмиэ баҕарар эбиппин,
Ким эрэ тылын истиэхпин,
Кимҥэ эрэ бэйэлии көмүскэтиэхпин,
Кимтэн эрэ убаастаан толлуохпун.
Мин эмиэ баҕарар эбиппин,
Ким эрэ санаатын истиэхпин,
Кимҥэ эрэ ас минньигэһин астатыахпын,
Кини сэһэнин сэргии истиэхпин.
Түөспэр тууйуллубут санаа элбэҕиин,
Түөрэн ылан кэпсиэхпин,
Атаахтаан ыга куустарыахпын,
Аттыбар Эн суоххун…
Кимҥин өссө да билбэппин…
Бу орто дойдуга бииргэ буолуохтаах истиҥ доҕорун көрсө илик киһи ис дууһатыттан тахсан суруллубут хоһоон. Төһөлөөх элбэх киһи маннык санаалаах сылдьара буолуой?
Василек куйаар ситиминэн ыыппыт суруга:
– Бу госпитальга сахалар иккиэбит. Гуляев Сергей Иванович – Хасан, Мэҥэ Хаҥалас уола баар. Мариуполь мантан түөрт уонча биэрэстэ дииллэр. Сахам уолаттарын көрсүөхпүн санаа баһаам этэ кыайан көрсүбэтим.
Штурмтан штурмҥа сылдьабын, наһаа сылайдым. Кыра балыыһа курдукка сытабыт. Үчүгэй эмтээһин суох. Атаҕым токуччу оһон эрэр. Госпитальга сытан сынньана түспүт киһи диэн баҕа санаалаахпын.
Уол ол баҕа санаата туоларыгар хайдах да гынан көмөлөһөр кыах суоҕуттан киһи харааста саныыр.
***
Василектаахха саамай ыарахан штурм бастакы штурм, Макаровка диэн бөһүөлэккэ этэ. Онно киирэллэригэр кинилэр бөһүөлэк диэни штурмнаан көрө иликтэрэ. Бастакы киирии буолан тугу да билбэккэ киирбиттэрэ. Уопсайа ол киириигэ сүүс аҕыс уон алта киһи кыттыыны ылбыта.
Штурмҥа киирии сэтинньи онус күнүттэн саҕаламмыта. Барыта отут биэс буойун матасыыкылынан киирбитэ. Василек группа хамандыыра, группатыгар сэттэ киһилээх.
Спортивнай түргэн матасыыкылынан штурмҥа киирии сэриигэ бастакы боруоба быһыытынан туттуллубута. Эрдэ оннук суоҕа.
Матасыыкылынан штурмҥа ойутар бириэмэлэрэ чугаһаатар чугаһаан иһэр. Долгуйуу…Бэлэмнэнии бөҕөтө…
Спортивнай матасыыкыллар буулдьалыы ойутан өстөөх өйдөнүөниннинэ тиийиэхтээхтэр. Оччоҕо эрэ байыастар тыыннаах, этэҥҥэ хаалаллара биллэр. Сэттэлии киһилээх группалар уон биэстии мүнүүтэ арыттаах бара тураллар. Василек группата бүтэһик барыахтаах. Группа хамандыыра буолан матасыыкылыгар РЭП туруорбуттара онон рацията үлэлээбэт. Уол онно кыһаллыбат.
– Тиийиэхтээх сирбэр тиийэн РЭП-пин арааран рациябын холбонуом – диэн былааннаммыта. Ити тиийэхтээх сиригэр диэри бэйэтин да, дьонун да дронтан көмүскүүр санааттан. Бириэмэлэрин матасыыкылларын үрдүгэр кэтээн, көрөн олороллор. Икки мүнүүтэ хаалла. Бары матасыыкылларын собуоттаан барылаттылар. Күрэхтэһиигэ бараары турар дьон курдук гаастаан бөҕөлөр.
– Чээй,- дэһээт матасыыкылларын ускуораска уган, сцеплениелэрин хам тутан күүскү-күүскэ газтаталаан бэлэм олорбут уолаттар сцелениелэрин төлө ыытаат гаастарын эрийэ тутан кэбистилэр. Бу хоҥнор сирдэрин “Ноль” диэн ааттыыллар. Онтулара Божаниха диэн дэриэбинэ.
Матасыыкыл муҥутуур түргэнинэн, өстөөх өйдөнүөн иннинэ тиийдэхпитинэ эрэ тыыннаах тиийэбит диэн санаалаах уолаттар матасыыкылларын гааһын төрдүгэр дылы тутан, матаһыыкылларын бааҕар, сүүрүк ат арҕаһыгар сыстан сүүрдэн иһэр киһи курдук хаптайан көтүтүү да көтүтүү. Көрүөх бэтэрээ ыккардыгар Старомайорка дэриэбинэҕэ ойутан кэллилэр. Арай иннилэригэр барбыт группалар утары сүүрдэн таҕыстылар да соннук тугу да быһаарсыбакка хардарыта элэс гынан аастылар. Быһаарсар да кыахтара суох, анараалар да матасыыкылларын муҥутуур түргэнинэн тутан иһэллэр. Уолаттар киириэхтээх дэрэбинэлэрэ Старомайоркаттан чугас. Чыпчылыйыах ыккардыгар тиийиэхтээх дэриэбинэлэрэ көстө биэрдэ. Соннук сэттиэ буолан муҥунан көтүтэн кэллилэр да бөһүөлэк кытыытыгар матасыыкылларыттан ыстаҥалаһан түстүлэр.
Дьэ уолаттары өстөөх баар сэбэ барыта ытыалаан барда. Тула синэрээт түһэн эстэр, аптамаат, бүлүмүөт тыаһа тохтообот. Буулдьа тыаһа тула сып-сырдырҕас. Буулдьаттан, синэрээттэн саһыах сирдэри булан хаптайан сыталлар. Василек РЭП аппараатын араарбыта рацията үлэлээн кэллэ. Комбат, – Василек да Василек, – диэн бокуойа суох хаһыытыр.
– Я на месте, -диэн эппиэттээбитигэр маатыры бөҕөтө буолла.
– Тоҕо киирдиҥ, отбой диэбиппит.
– РЭП холбонон рациям үлэлээбэт этэ, истибэтэхпит- диэн уол быһаарда.
Салгыы туһата суоҕу этиһэ турар бириэмэ суох. Итиэннэ төннөр туһата суох өлүүгэ эрэ тиэрдэр. Эмискэ биир уол,- Укроптар,- диэн хаһыыра түстэ.
– Ханна.
– Ол.
Уол ыйбыт сирин диэки көрө түспүттэрэ сүүрдэн киирбит уулуссаларыттан куотан хас да киһи нөҥүө уулуссаҕа тахсан эрэр. Аптамаатынан ытыалаан субурутуу буолла. Анараа дьон элэс гынан дьиэлэр кэннилэригэр түһэн хааллылар.
Сүүрэргэ чэпчэки буоллун диэн сүбэлэһэ охсоот үрүһээктэрин манна кистии, хахха сиргэ хаалларан, бэйэлэригэр хахха буолар подвал көрдүү ыстаннылар. Миномет, дрон таһынан аны танка ытыалаан барда. Танка ытарын синэрээтэ тыаһа суох кэлэн эстэриттэн сэрэйэллэр.
Кэпсээтэххэ уһун буолан баран ити барыта аҕыйах мүнүүтэ иһигэр быһаарыныы этэ. Баҕар мүнүүтэ эрэ иһигэр да буолуон сөп. Сүүрэн иһэн, тохтоон, олохсуйан тыын ылыахха сөптөөх дьиэ, подвал көрөллөр. Алтыс дьиэҕэ тиийбиттэрэ үчүгэйкээн подваллаах эбит. Ааҥҥа граната растяжка турарын өйдөөн көрөн
араардылар. Лаампатыгар уот холбонон турар. Соторутааҕыта кинилэр кэлбиттэригэ куоппут хохуоллар сыппыт подваллара быһыылаах. Уолаттар манна киирбиттэрин дрон көрбүт буолан координаттарын биэрэн буолуо, араас синэрээт үрдүлэригэр кэлэн түһэн, эстэн барда. Камикадзе дроннар кэлэн түһүтэлээннэр аанын үлтү тэптэрэн кэбистилэр. Подвалга хата тимир орон баарынан дрон иһирдьэ көтөн киирбэтин курдук бүөлүү уурдулар. Илдьэ кэлбит астаах, ботуруоннаах, гранаталаах үрүһээктэрэ матасыыкыллар аттыгар хаалбыттара, онтуларын артиллерияннан, минометунан ытыы, дрон көтүүтэ уоскуйдаҕына киэһэлик баран ылыахпыт диэн сүбэлэстилэр.
Арыый уоскуйаннар сорох табаахтыыр, сорох муостаҕа олорор, сорох сытар. Василек подвал истиэнэтин кытыылыы буор муостаҕа ойоҕоһунан иттэннэри түһэн сытар, арай муннукка орон курдук сааһыламмыт миномет синэрээтин дьааһыктарыгар хараҕа хатанна.
– Уолаттар көрүҥ эрэ, ити дьааһыктарынан аан оҥостобут дуу – диэн дьааһыктан чугас олорор уолаттарын соруйда.
Дьоно ойон туран дьааһыктары арыйталаан көрдүлэр. Толору миномет синэрээтэ.
– Иэдээн эбит. Атын подвал көрдүөххэ. Биир үчүгэй прилет буолла да бары манна көмүллэбит.
Дроннар ааны сэриилииллэрэ тохтоото. Миномет ытар синэрээттэрэ түһэн эстэр тыастара таһырдьа иһиллэр. Өтөр тохтооботторо буолуо.
Кэпсэтии быһыытынан үс уол атын подвал көрдүү барыахтаахтар, онон ыстанарга бэлэмнэнэн табаахтыы олороллор. Табаах барахсаны куһаҕан дииллэр да маннык түгэннэргэ табаах барахсаҥҥа туох тиийиэй. Уоскутар, өйү-санааны сааһыланарга кини эрэ көмөлөһөр.
Хохуоллар хаалларан барбыт бытыылкалаах ууларын иһэ олорон:
– Солбуһа сылдьан ааҥҥа дьуһуурустубалыахха. Аны бэйэбитин штурмнуохтара. Тунгус, ааны оргууй аҕай өҥөйөн көр эрэ.
Тунгус аптамаатын бэлэм тутан ааны өҥөйөн иһэн, -Хохуоллар, – диэт ытыалаан субурутта. Василек кыараҕас аанынан уола тугу ытыалаабытын көрө сатыыр. Ааннара оннук, бөдөҥ уҥуохтаах, улахан киһи кыайан батан киирбэт кыараҕас аана. Туох да көстүбэт.
– Сүүрбэччэ миэтэрэ сиргэ биһиги диэки үс хохуол иһэрин көрөн ытыалаатым. Үһүөн оҕуннулар.
– Дьэ бэрт. Арыый хойутаабыппыт буоллар гранатаннан сабыта тамныа эбиттэр. Уолаттар кытаатыҥ атын подвалла көрө охсон кэлиҥ, – Аттыгар подвал көрдүү бараары бэлэм олорор уолаттарыгар эргиллэн соруйда.
Подвал көрдүү барар уолаттар дьоллоругар халлаан номнуо борук-сорук буолла, тыал бөҕө түһэн барда. Үс уол таһырдьа тахсан элэс гынан хааллылар.
Тыалы туһанан өссө икки уол үрүһээктэри сылгылыы бардылар.
Рацияннан комбатыгар,- Тыал бөҕөтө түстэ, дрон тохтоото, төннүбүт группаларгын ыыталаа- диэн эттэ.
Комбат, – Сарсын сарсыарда ыыталыам. Оборуонаны тутан олоруҥ, дэриэбинэ ыраастааһыҥҥа хаамымаҥ.
– Сөп.
Сотору подвал көрдүү барбыт уолаттар, – Подвал буллубут,- диэн үөрэн-көтөн кэллилэр.
– Оо дьэ бэрт. Уолаттар үрүһээктэрбитин аҕаллахтарына онно барыахпыт.
Малой, – Дьоммут үрүһээктэрин кыайбатылар быһыылаах, баран көмөлөһөбүн дуо? – диэн ыйытта.
– Бар. Сэрэнэн, тулаҕын үчүгэйдик көрүнэн сырыт.
– Окей.
Уол элэс гынан хаалла.Өр буолбата бары тиийэн кэллилэр.
Тыал өссө күүһүрдэ. Халлаан куугунаан олорор. Дрон көтүүтэ хата мөлтөөбүт. Маннык күүстээх тыал дрону охторор, кыра дрону таптаабыт сиригэр көтүтэр диэччилэр.
Санааларыгар ааҥҥа туран тыас иһиллээн көрдүлэр. Туох да тыаһын бу тыалга истибэккин, тула куп- куугунас. Украина истиэп буолан эбитэ дуу, тыал түстэҕинэ түһэрдии түһэр. Уолаттар үөрэммиттэринэ харахтара син биир халлааҥҥа. Дрон салыннарбыта бэрт. Түргэн сүүрүүннэн уолаттар булбут подвалларыгар этэҥҥэ тиийдилэр. Бу кэлэн иһэн Тунгус охторбут хохуолларын сиэптэрин хаһан, чинчийэн көрбүттэрэ туохтара да, докумуоннара да суох. Арай биир рациялаахтар.
Көһөн кэлбит подваллара ааттаах үчүгэй подвал эбит. Кэтэнэргэ мананарга ыраахха дылы аһаҕас, суолтан чугас. Суол субу уонча хаамыылаах сиргэ сытар.
– Суолу көрө сытан симиэнэннэн дьуһуурустубалыахха, аны контраатаака буолуо, бэйэбит дьоммут да кэлэн өйдөөбөккө зачискалаан кэбиһиэхтэрэ, онон түүннэри-күнүстэри бойобуой бэлэм буолуохха – диэн сүбэлэстилэр.
Халлаан хараҥаран барда. Сотору туох да көстүбэт хараҥата сабардаата, арай халлааҥҥа аата ахсаана биллибэт элбэх сулустар чыпчыҥнаһаллар, ый тахсан,- Мин да күн курдук сири уоту сырдатыам диэбиттии үөһээ тахсан дьэргэйэн турар да туга кэлээхтиэй, барбах бэйэтин эрэ, миэстэтигэр баарын эрэ көрдөрөөхтүүр.
Түүн буолла. Улахан, кыахтаах дрон Баба Яга көтүүтэ саҕаланна.
– Бастаан сыппыт подвалбытын дьэ хайыыллар, – диэн аантан кэтээн көрө сыталлар. Подвалы күнүс кыайан алдьаппатах буоланнар Баба Яганнан улахан синэрээттэри аҕалан быраҕаттаатылар. Ааҕа сыталлар. Биир синэрээт. Подвал тулуйда. Иккис синэрээт. Тулуйда. Төрдүс синэрээт түһэн эстэрин кытары подвал түллэх гынан баран аан дойдуга бүтүннүү ыһыллан , көтөн хаалла. Дьааһыктарга сыппыт миномет синэрээттэрэ детонациялаан дэлби тэппиттэригэр халлааҥҥа көттөҕө. Сир уларыппакка итиннэ олорон биэрбиттэрэ буоллар билигин бүппүт дьон буолуо эбиттэр.
Василек бэҕэһээ штурмҥа киирэриттэн, хайдах-туох балаһыанньа буолуон, тыыннаах тахсыа дуу, анараа хаалыа дуу диэн билбэтиттэн долгуйан хараҕын симпэтэҕэ, утуйбатаҕа, онон уута кэлэн, хараҕа симиллэн утуйан барда. Эмискэ рацияннан комбат сибээскэ таҕыста.
– Василек, эһиги диэки бронетехникалар иһэллэр. Тахсан көрсүҥ.
– Таһырдьа халлаан ытыс таһынар хараҥа.Туохпутунан көрсөбүт. Ночник да, тепловизор да, РПГ да суох.
Хамандыыра, – Импровизируй,- диир.
Комбат, дрон тепловизорынан куттала суох, штурм буола турар сириттэн ыраах блиндажка олорон дьоно тахсан өлө-тиллэ импровизируйдуулларын көрөөрү баҕа бөҕөтө. Хараҥаҕа тугу да көрбөт дьон тахсан көһүннүлэр да түүн көрөр харахтаах, тепловизордаах дьоҥҥо сиэртибэ эрэ буолаллар.
– Хайдах гынабыт, хайдах гынан импровизируйдуубут, – диэн сүбэлэһэн, араастаан бары толкуйдуу сатаатылар да туох да быһаарыныы киирбэтэ.
Им балай хараҥаҕа тахсан тугу гыныахтарай? Ким импровизируйдаан ыттыы өлө оонньуой?
Аттыларынан икки БТР тыаһаан-ууһаан дэриэбинэ саҕаланыытын, бастаан матасыыкылынан сүүрдэн киирэн баран матасыыкылларын хааллартаабыт сирдэрин диэки аастылар. Тыастарын эрэ истэллэр. Үөһээ халлааҥҥа турар дроннарынан кэтээн олорор биһиги дьоммут:
– Уон икки киһи уулуссаҕа түстүлэр, БТР-дар төннөн эрэллэр – диэн биллэрдилэр.
Бу кэлэн түспүт дьон тепловизордаах буоллахтарына хараҥаҕа балайданан олорор дьону таах кэлэн өлөртөөн кэбиһиэхтэрин сөп диэн сэрэҕэтийэн бу түүн биир да киһи утуйбата. Бары уу чуумпутук тыас-уус истэ сатаан кулгаах буолан, кэтэнэн килэччи көрөн олороллор.
Подвал иһигэр кутуйах хаамара кытары иһиллэр.
Сарсыарданнан комбат, – Матасыыкыллаах группалары ыыттым,- диэн биллэрдэ. Өр буолбата, муҥунан көтөн иһэр матасыыкыллар тыастара барылаан иһилиннэ.
Тута рацияҕа: – Иккис, үһүс уулуссалары ыраастааһыны саҕалаатыбыт – диэн дакылааттар иһилиннилэр.
Рация элбэх киһи хаһыытыттан–ыһыытыттан, аптамааттар, РПГ-лар тыастарыттан оргуйа түстэ.
Уулуссаларга сэрии тыаһа сүрдэннэ. Аптамааттар үлэлииллэр. Халлаан бүтүннүү дрон. Кумаар курдук итинэн-манан ыйылаан көтөн ааһар тыастара иһиллэр.
– Я тристо ( Мин үс сүүспүн) – диэн рацияҕа араанньы буолбут дьон көмө көрдүүр хаһыыта элбээтэ.
Сэрии тыаһа чугаһаан иһэр. Аны бэйэбит дьоммут зачискалаан кэбиһиэхтэрэ диэн биир, туһунан куттал үөскээтэ.
Игнат уонна Воробей подвал тула туох буола турарын көрө, чинчийэ таҕыстылар. Устунан кэтэбилгэ туруохтаахтар. Сотору төттөрү сүүрэн киирэн:
– Мантан сүүс миэтэрэ сиргэ, уулусса анараа өттүгэр украина былааҕа турар. Бэҕэһээ баара дуо? Биһиги бэҕэһээ өйдөөн көрбөтөхпүт, түүн кэлбиттэр быһыылаах – дэстилэр.
Василек подвалыттан тахсан көрбүтэ уулусса нөҥүө кырдьык украина былааҕа ыйанан турар.
“Бөлүүн кэлбит хохуоллар ыйаабыттар. Бэҕэһээ баара буоллар борук-сорук да буоллар көрүөхтээх этибит”- диэн быһаардылар. Түүн БТР-нан да кэлбит дьон итиннэ баар буолуохтарын сөп.
Дьиэ түннүктэринэн дьон баарын-суоҕун, аанынан киирэрин-тахсарын кэтээһин буолла. Дьиэҕэ туох да хамсааһын көстүбэт.
– Былаах ыйаан баран барбыттар дуу,- диэх курдук уу чуумпу.
Сотору рацияннан,- Василек, Васильев, прием,- диэн сибээскэ ыҥырдылар.
– Сибээскэ баарбын, – диэбитигэр,- Эһиэхэ бронетехникалар иһэллэр,- диэн комбат сэрэттэ. Уолаттар бэлэмнэнэн сирэйдэрэ харахтара туран тыҥаабытын Василек көрөр. Бэйэтэ да кыргыһыыга киирэр турукка киирэн көрүү-истии сүрдээх.
“Казак” диэн бронированнай массыына уулусса быылын бурҕатан, гаастаан аҕай кэллэ да былаахтаах дьиэ таһыгар тохтоон хорус гынна. Массыынаттан алта киһи ойон түстэ.
– Бары таҕыстахтарына ытыахпыт,- диэн кэпсэтиилээх кэтэһэ сытар дьон массыына аана сабылларын кытары “Чэ” дэһээт бэлэм тута сытар аптамааттарын чыыбыһын хам тутан кэбистилэр.
” Дьиэ үрдүгэр бэйэбит былаахпыт ыйанан турар, түүн кэлбит дьоммут манна оборуоналанан сыталлар”- диэн сэрэҕэ суох тахсыбыт дьон аҕыйах сөкүүндэ иһигэр быһыта ытыллан сонно суулуннулар. Таарыйа “Казак” бронированнай массыына суоппара кытары массыына түннүгүн, ааннарын курдарыта ытыллан оҕунна.
Былаахтаах дьиэ иһигэр подваллаах эбит. Түүн кэлэн хоммут хохуоллар бары сүүрэн тахсаннар ытыалаһыы саҕаланна. Үһүс уулуссаны ыраастыы иһэр уолаттар чугаһаабыттар. Уулусса нөҥүө өттүттэн Василектааҕы кытары ытыалаһа сылдьар дьону эмиэ сэриилээн бардылар. Укроптар онон төгүрүктээһиҥҥэ түбэстилэр.Дьиэннэн хаххаланан ытыалаһа сытар дьону дьиэ курдары ытыалааһын буолла. Саманка диэн соломону туойга буккуйан оҥоһуллубут дьиэ буолан аптамаат буулдьата курдарыта көтөр.
Ыксаабыт киһи дьиэ истиэнэтин курдары да сүүрэн тахсыах курдук тутуулаах буолан бу ытыалаһа сытар өстөөх дьонун өр гымматылар. Дьиэни бүтүннүү курдары көстөр сиидэ курдук ытаннар барыларын охтордулар.
Хохуоллар сыыһалара диэн өлүөх быатыгар тохтообут дьиэлэрин үрдүгэр бэйэлэрин былаахтарын ыйаабыттарыгар этэ. Былаах суоҕа буоллар утары дьиэҕэ түүн өстөөх кэлэн тохтообутун уолаттар хантан билиэ этилэрий. Суох буоллаҕа уонна ити күрүлүүр күнүс, халлаан сырдыгар бронированнай массыына аҕалан, туруоран биэрэннэр былдьаннылар. Арай массыына кэлбэтэх уонна былаах ыйамматах буоллун. Күнүс уулуссаҕа утарыта көрсөн бурҕатыһыа этилэр эбитэ дуу. Туох да билбэт.
Василек группатыттан үс киһи чэпчэкитик араанньы, үс сүүс буоллулар.
Сөҕүөхтэрин иһин туох да дохсуннук барбыт кыргыһыы эмискэ бүтэн кулгаах чуҥкунуур уу чуумпута буола түстэ. Кыайыы өрөгөйүттэн кыыллара туран өрө көрбүт дьон подвалларыгар төптөрү айманан киирэннэр аптамааттарын маҕаһыыннарыгар ботуруон ииттэн бэлэмнэннэн бардылар.
Уол группа хамандыырын быһыытынан уоскуйан баран комбатыгар, – Кэлбит сэттэ уонна түүн кэлбит уон икки киһини суох оҥордубут, мин үс киһим үс сүүстэр,- диэн дакылааттаата.
– Үс сүүстэр итиннэ хааллыннар, эһиги дэриэбинэ түгэҕэр тиийэн дьиэ үрдүгэр былаах ыйыахтааххыт – диэн дьаһал биэрдэ.
Былаах ыйыы Бэлэс, Малой, Василек, үһүө буолан барабыт диэн быһаарыннылар.
Дьэ бу кинилэргэ ыарахан сорук буолла. Дрон бөҕөтө эккирэтэ сылдьар. Кылгас кэмҥэ сүүрбэ киһилэрин сүтэрбит кыһыыларыгар болҕомто барыта Василектаах группаларыгар буолла.
Сыыһа -халты туттаран сүүрүү да сүүрүү. Дроннартан кинилэри сыыһа түспүт гранаталар кэннилэригэр эстэр тыастара иһиллэр. Ону көрө сатыыр бириэмэ да, бокуой да суох. Сиирэ-халты көтөн, куотан иһэр дьону ситэн ааһар оскуолактар тыастара «Сыр” гынан ааһар. Сороҕор окко-маска, олбуорга, дьиэ истиэнэтигэр түһэн хатан тыастара таһыргыыр. Оннук төттөрү таары дроннартан куота сүүрэн иһэннэр Шрам уонна Алдан диэн икки бэйэлэрин дьоннорун көрсө түстүлэр.
– Дэриэбинэ түгэҕэр былаах ыйыы баран иһэбит. Барсаҕыт дуо?
Дьонноруттан ааһа сүүрэн иһэн ыйытан ааспыттарыгар:
– Үчүгэй дьыала эбит, барсан, – дэстилэр да тэҥҥэ сүүрбүтүнэн бардылар. Үрдүлэригэр сырсан кэлэн граната, миинэ быраҕан бултаһа сатыы сылдьар дроннар быыстарыгар уолаттарга тохтоон сэлэһэр турар кыахтара суох.
Оннук дьиэттэн дьиэҕэ, олбуортан олбуорга түһэн былаах ыйыахтаах дьиэлэригэр аҕылаан эппэҥнэс буолбут уолаттар нэһиилэ тиийдилэр. Дьиэ сарайын үрдүгэр Василек уонна Бэлэс ыттан тахсаннар Россия былааҕын түргэн үлүгэрдик ыйаан кэбистилэр. Үс уол аллараа тула өттүлэрин кэтээн аптамааттарын туох эмэ буолла да ытарга бэлэм тутан тураллар.
Халлааҥҥа көтө сылдьар дроннар болҕомтолоро дьиэ үрдүгэр, саамай көстүүлээх сиргэ Россия былааҕа тыалга оҕустаран тэлибирээн барбытыгар хатанна. Бары былаах турар дьиэтин сэриилээн бардылар. Тыас- уус, дэлби тэбиилэр аны ити дьиэ тула саҕаланнылар.
Василек былааҕы ыйаан сарайтан ыстанан түһээт,- Түргэнник куоттубут,- диэт калитканы тэлэйэ тардаат олбуор таһыгар ыстаммыта. Манна биир да сөкүүндэ бытаарыы кутталлааҕын сүрэҕинэн сэрэйэр. Дроннар өйдөөн көрүөхтэрин иннинэ бу дьиэттэн куттала суох сиргэ тэйиэхтэрин наада.
Бэлэстиин дьиэ үрдүгэр ыттан тахсаннар былаах ыйаан баран төртөрү ыстанан түһүөхтэригэр диэри дроннар кинилэри сүтэрэннэр таһаараа дьиэлэри эргийэ, уулуссаны сыыйа көтө сылдьыбыттара.
Ааҥҥа аптамааттарын бэлэм тутан саһан турбут уолаттар группаларын хамандыыра олбуор иһиттэн ойон тахсарын кытары кэнниттэн түһүнэн кэбистилэр. Хата бу сүүрэн иһэн биир дьиэ аттыгар сүрдээх улахан подвал баарын көрөн онно көтөн түстүлэр.
Көтөн түһүөхтэрэ дуо?, иһигэр өстөөх баара буолуо диэн бары сэрэҕи тутуһан, растяжкатын, миинэтин көрөн киирбиттэрэ. Бары тыҥаан, харах, кулгаах буолан сылдьар дьоҥҥо ол түргэн. Чыпчылыйыах ыккардыгар буолар.
Ити кылгас кэмҥэ Бэлэстэрин сүтэрэн кэбистилэр. Ханна быстан, туораан хаалбытын ким да өйдөөбөккө хаалбыт. Итинник ыксаллаах кэмҥэ хас биир киһи бэйэтин олоҕун эрэ туһугар охсуһар. Онон уолаттары эмиэ өйдүөххэ сөп. Василек рацияннан Бэлэһи ыҥыра сатаата эппиэт суох.
Подвал хохуоллар нольлара эбит. Кэнсиэрбэ арааһа, аһыыр ас, уу элбэх. Уйгу быйаҥ сиргэ киирэн бары манна хонобут диэн быһаарыннылар. Баарыан анараа хаалбыт, үс сүүс буолбут уолаттарын кытары сибээскэ тахсан, -Хайдаххытый?- диэн ыйытта.
– Бары этэҥҥэбит,- диэн уоскуттулар.
Салгыы комбатыгар тахсан,- Иннибитигэр салгыы туох сорук турар, – диэн туоһуласта.
– Үс сүүстэри дэриэбинэ кытыытыгар Старомайорка диэки тахсар суол кытыытыгар биир подвалла булан мунньа сатааҥ. Кыах көһүннэ да бастакы түгэҥҥэ таһаартыахпыт.
– Өйдөөтүм, толоруохпут.
Ити кэпсэтиини үс сүүс буолан анараа подвалга хаалбыт уолаттарыгар тиэртэ, ол эрээри, – Түүн хараҥаҕа дэриэбинэ кытыытын да, подвалы да кыайан булан тиийиэххит суоҕа, сыыһа-халты баран миинэҕэ эҥин үктүөххүт. Сарсыарда халлаан арыый сырдыырыгар бараарыҥ,- диэн көрдөстө.
Уолаттара,- Сөп, сарсыарда барыахпыт – дэстилэр.
Василек уолаттарыгар ити комбат эппит тылларын уолаттарыгар эрдэ тиэрдибитэ сыыһа этэ. Сарсыарда этиэхтээҕин, “Дьонум субу тыылга тахсаллар”- диэн үөрүүтүгэр этэн кэбиспитэ. Ол сыыһа эппитэ сарсыарда биллибитэ.
Сарсыарда халлаан арыый сырдыырын саҕана дьонугар сибээскэ таҕыста.
Рацияны Тунгус ылбыт куолаһын истэн, – Уолаттар тураҥҥыт дьэ барыҥ, – диэтэ.
– Тулуйбакка түүн хараҥаҕа туран хоҥнубуппут. Улаханнык эчэйдибит. Айхал лепестокка үктээн атаҕа суох сытар. Игнат төбөтүн уҥуоҕа алдьаммыт.
– Эппитим дии, сарсыарда халлаан сырдыыта бараарыҥ,- диэн. Тоҕо истибэтэххитий. Билигин дьэ эвакуатор кэлэрин күүтүҥ.
Онтугут хаһан кэлиэ биллибэт.
Дьонуттан хомойбутун иһин хайыай, бүппүт дьыала буоллаҕа. Иэдэйбит дьон, эвакуатор бу үлүгэр элбэх дрону мүччү көтөн хаһан кэлиэ биллибэт, кэлбэт даҕаны. Ол көстөн турар дьыала.
Халлаан сырдаан барда. Солбуһа сылдьан ааҥҥа сытан харабыллыыллар. Сорох утуйар. Оннук күнүс буолла. Биир чаас саҕана хамандыыр сибээскэ тахсан ,- Эһиги диэки тиэхиникэ иһэр, Василька встречай.
Оччону истэн баран саһан сытыахтара дуо. Уолаттар уулусса кытыытыгар тахсан кэтэһэн сытынан кэбистилэр. БТР-ы утары туохтара да суох.
БТР аттыларынан күүскэ гаастаан дэриэбинэ түгэҕин диэки ааһа турда.
Тунгуска рацияннан,- БТР эһиги диэки барда, сэрэнээриҥ,- диэтэ.
– Сөп,- диэн эппиэт кэллэ.
Өр буолбата БТР төттөрү тиийэн кэллэ да эмиэ соннук ааһа турда. Ойоҕоһугар кыһыл сулустаах.
– Биһиги дьоммут сылдьаллар дуу,- диэн мунаарыы буолла.
Комбатка сибээскэ тахсан, – Ойоҕоһугар кыһыл сулустаах, биһиги БТР-быт быһыылаах,- диэн саарбахтаабытын эттэ.
– Итиннэ БТР-даах биһиги дьоммут суохтар, үһүс уулуссаҕа аҕыс киһи түстэ, онно Казак, Лагута, Харек бааллар, көрсүөхтэрэ – диэн эппиэттээтэ.
Сонно тута, комбат тылын даҕаспытынан үһүс уулусса диэки сэрии тыаһа күүдэпчилэнэ түстэ. Элбэх аптамаат туохха эрэ ыксаабыттыы, куоталаһан эрэрдии ытыалаан баһыгыраһыылара, гранаталар дэлбэритэ баран эстэр тыастара иһилиннэ.
Кыргыһыы хайдах эмискэ саҕаламмытай да ол курдук эмискэ ньимис гынан тохтоон хаалла.
– Ким кыайбыта буолла. Биһиги дьоммут дуу, өстөөх өттө дуу?
Бары чуумпуран, саҥата суох бардылар. Кыргыһыы салҕанар дуу, суох дуу диэн кэтэһии буолла. Уолаттары кэрийэ көрбүтэ харахтарыгар барыта ыйытыы, тулуйбакка кэтэһии көстөр.
Сотору Лагута саҥата, – Все! Всех ликвидировали – диэтэ.
– Һуу,- диэн барыта өрө тыыннылар.
***
Күн ити кэннэ чуумпутук ааста. Киэһэриитэ Самурай сибээскэ тахсан,- Үс сүүстэри ылан откаттыыбын дуо, суолун билэбин. Игнат отой мөлтөөтө, Тунгус барар кыаҕа суох, онон Тунгус, Айхал, Игнат, Седой,Пекарь буолан хаалаллар, биһиги алтыа буолан барыа этибит – диэн көҥүл көрдөөтө.
– Барыҥ, Старомойкаҕа тиийдэххитинэ биллэрээриҥ, – диэн көҥүллээтэ.
Сарсыарда алта чаас саҕана Тунгус,- Старомойкаҕа тиийдибит,- диэн сибээскэ тахса сырытта. Хата Тунгус тыылга барааччы үс сүүстэри кытары барсыбыт. Этэҥҥэ тыылга тиийэр кыахтаммыт. Госпитальга тиийэн эмтэнэн этэҥҥэ буолар ини.
– Бэлэспитин көрдүү барыаҕыҥ, дэриэбинэ иһиттэн тахсыбатаҕа буолуо, бүтүн киһини сүтэрэн кэбиһэн баран көрдөөбөт сүрэ бэрт – диэн манна баар дьон ортотугар кэпсэтии саҕаланна.
Онон сэттэ чаас саҕана көрдүү барардыы хомунан эрдэхтэринэ Бэлэс бэйэтэ сибээскэ таҕыста. Сибээһэ быста-быста кэлэр гынан баран биирдэ эмэ саҥата иһиллэн ааһар.
– Ханна бааргытый?- диэн ыйыта сатыыр. Хос-хос хатылааһын түмүгэр дэриэбинэ хоту өттүгэр баарбыт диэн нэһиилэ өйдөттүлэр.
– Билигин тиийиэм, – диэн саҥата иһиллэн ааста.
Бэҕэһээ эмискэ, таһыччы сүтэн хаалбыт киһилэрэ көстөн, бары үөрэн сэк буола, сэргэхсийэ түстүлэр.
Аны ааһа баран хаалан эмиэ сүтүө диэн подвалтан тахсан сэрииттэн элээмэтэ эрэ хаалбыт дьиэ баарыгар киирэн хаххаланан, кэтэһэн сыталлар. Уол сүүрэн, элэс гынан ааһыан сөптөөх сирдэрин кэтээһин буолла.
– Бэлэс көһүннэ,- диэн биир уол саҥа аллайда. Дьиэттэн дьиэ, олбуортан олбуор быыстарыгар түһэн туох да түргэнник сүүрэн иһэр киһи элэҥнээтэ. Халлааҥҥа дрон элбэх. Итинэн ааһар, манан ааһар. Сиэртибэ көрдөөн барыны бары чинчийэ көтөллөр. Бэлэс ити төһө да ыксаан сүүрэн истэр да ол сиэртибэ көрдөөн көтө сылдьааччылары кэтээн көрө иһэр, суох, көстүбэт кэмнэрин таба тутан ыстанар. Ааһа көтүөх киһини уолаттар хаһыытаан ыҥыран ыллылар. Уол дьонун булан үөрүү бөҕөтө, кини эрэ үөрүө дуо, сүппүт доҕордоро көстөн бары үөрэн сэгэспиттэр.
Подвалга киирээт Бэлэс сүтэрсиэҕиттэн аһаабакка сылдьыбыт киһи тута ас үрдүгэр түстэ.
– Шрам харабыллыы хаал, – диэн дронтан ыһыллыбыт дьиэ элээмэтигэр Шрамы хаалларбыттара. Манна хайа да өттүттэн кутталлаах, укроптар дэриэбинэни төптөрү ылаары штурмнара саҕаланыан, диверсионнай группалара киириэн, аны зачискаҕа кэлбит бэйэлэрин дьонноро да өйдөөбөккө граната тамнаан, ытыалаан туруохтарын сөп.
Уолларын кытары чэй иһэ, ханна сылдьыбытын, тугу көрбүтүн кэпсэтэ олордохторуна Шрам хаалбыт сирин диэки аптамаат тыаһа ытыалаан субурутта. Туох буоллаҕай диэн сэптэрин-сэбиргэллэрин туппутунан бары таһырдьа ыстаннылар. Сэриилэһэ үөрэммит дьон ойон тахсан иһэн аптамааттарын предохранителлэрин аһан, затвордарын тардыалаан лаһырҕатар тыастара иһиллэн ааста. Бары хас да аҥыы ыстанан ытыалаһарга миэстэлэрин булан сытынан кэбистилэр.
Василек Шрамтан,- Тугу ытаҕын, – диэн хаһыытаан ыйытта.
– Дроннары.
– Акаарыгын дуо? Чуумпутук сыппыппыт бүттэҕэ ол, билигин бэйэбитин сэриилииллэр.
Кыыһыран маатыры бөҕөтө буолла.
Шрам дьэ сыыһатын өйдөөн, ытыалыырын тохтотон сүүрэн кэллэ.
– Чугаһынан көтөллөр, ол иһин табыам диэн ытыалаатым.
Буруйданан, умса көрөн ааһынардыы эттэ.
Чуумпу олохторо бүттэ. Итиэннэ иэдээн саҕаланарын эрэ кэтэһэллэр.
Дьэ итинник курус санаалаах уолаттар подвалларыгар төптөрү куотан киирдилэр.
Сэрэйэллэр… Өстөөх кинилэр саһан сытар сирдэрин көрдөөн дрон бөҕөтүн ыыта турарын. Билигин итиччэ бэйэлэрэ тахсан ытыалаан биллэрбиттэрин кэннэ баар сэби бары кинилэргэ салайан ыыталларын өйдүүллэр.
Өтөр буолбата биир дрон кэлэн саайда. Иккис кэлэн саайда. Кэлэ-кэлэ улахан синэрээттэри тамнаан бардылар. Камикадзе дрон да да кэлэн түһэр. Ахсаанын ааҕа олороллор. Тохсус дрон кэлэн термобардаах синэрээтинэн саайда. Подвал бүттэ, аҥаара сууллан хаалла. Аһаҕас аҥайан турар подвалга олорон хааллылар. Билигин иһигэр киирэн түһүтэлээтилэр да бүтэллэр. Бары куотан тахсаннар атын саһар сир көрдөөн сүүрүү саҕаланна. Дьиэттэн дьиэҕэ түһэллэр. Кэтээн көрө сылдьар дрон ыйан биэрэр быһыылаах куотан киирбит дьиэлэрин сонно сырсан кэлэн тоҕута тэптэрэн иһэллэр. Ол куота сылдьан Шрам үс сүүс буолла. Уол атахха табыллыбыт. Артерията быһа тэбиллэн хаана тыга сылдьар. Түргэн үлүгэрдик уолларын атаҕын бааһын үрдүнэн жгуттуу оҕустулар.
– Ким сүгэр,- диэн Василек уолаттартан ыйыппытыгар сүгэр киһи суох. Бары бэйэлэрин тыыннарын туһугар охсуһаары сананан тураллара харахтарыгар көстөр, бары киһини сүгэн баран куотар ыараханын өйдөөн тураллар.
Эппиэттээн штурмҥа илдьэ киирбит байыаһын быраҕан баран куотан хаалар кыаҕа суох Василек уолун бэйэтэ санныгар кууллаах бурдук курдук быраҕан, дьиэттэн дьиэҕэ куотан иһэр.
Шрам, – Василек, надо бы броник снять, полегчало бы – диэтэ.
Өйдөөбүтэ киһитин брониктыын, саалын-сэптиин сүгэ сылдьар эбит.
Уолун бронигын устан эмиэ сүүрэн иһэр. Кэннилэригэр бииртэн биир дьиэни дроннар тоҕута түһэн иһэр буоланнар тохтуур кыах суох. Балтараа чаас оннук сүүрэн, баарыан тахсан барбыт подвалларыгар эргийэн кэллилэр.
Подвал муннугар киһитин кистии сытыаран, онон-манан саба быраҕаат, -Манна сыт, дрон уоскуйдаҕына кэлэн ылыахпыт, биһиги салгыы куоттубут, – диэт подвалтан тахсан салгыы дьонун сырса сүүрдэ. Ити курдук тыын ылларбакка өстөөх биэс чааһы быһа сэриилээтэ. Оннук саһар сир көстүбэккэ сүүрэн истэхтэринэ туораттан, – Парни сюда идите, – диэн хаһыы иһилиннэ.
Борук-сорук буолан эрэр. Хата хайдах өйдөөн көрөн ыҥыртаан ылбыттара буолла. Подвал булан саһан олорор бэйэлэрин дьонноругар сүүрэн киирдилэр. Манна сэттэ киһи олорор эбит. Иккилэрэ үс сүүстэр. Уолаттары эккирэтэн кэлбит дроннар подвалы эмиэ буомбалаатылар да аҕыйах буолан хотуппатылар.
Баба Яга кэлиэ диэн сэрэхэдийэллэр. Өр күүттэрбэтэ кэлэр тыаһа иһилиннэ. Тыаһа субу бирилээн кэлэн улахан миинэ быраҕаттаата да сыыһа -халты түһэртээн эмиэ хотуппата.
Күн Таҥара баар эбит.
Бу подвалга хата этэҥҥэ хонон турдулар. Түүн чуумпутук ааста.
Сарсыарда ыһыллыбыт подвалга хаалларбыт Шрамын аҕалтара Алданы кытары Малойу ыытта. Дьиҥэ ол подвал мантан наһаа ырааҕа суох диэн суоттууллар.
Уу да, ас да суох, бары турар бэйэлэрэ эбит. Бэлэһи кытары маҥнай сылдьыбыт подвалбытыгар хаалбыт астаах үрүһээктэрбитин аҕалыахха диэн сүбэлэстилэр. Ол подвал ханан баарын өйдүүллэр. Эмиэ ырааҕа суох буолуохтаах да дроннары уҥуордаан тиийэриҥ, онтон төннөрүҥ диэн баар.
Хаалар уолаттарга, – Таах олорумаҥ, подвал иһигэр саһыл уйата оҥортооҥ. Подвалы алдьатан миинэ иһирдьэ тамнаатахтарына саһыл уйата эрэ быыһыа, – диэн Василек дьаһал биэрдэ. Бу атын хамандыырдаах группа да буолбутун иһин хамаанданы Василек бэйэтигэр ылла.
Үрүһээктэрин ыла бараары аһаҕас сиргэ тахсан көстөөттөрүн кытары эмиэ дрон сэриитэ саҕаланна. Дьиэттэн дьиэҕэ, олбуортан олбуорга түһэн сүүрүү да сүүрүү. Оннук да буолуохтаах этэ. Уолаттар эрдэттэн оннукка бэлэм этилэр. Өл да төрөө, ас -уу итиччэ элбэх киһиэхэ син биир наада. Онон бараргар тиийэҕин.
Барытыттан мүччү-хаччы туттаран подвалларыгар этэҥҥэ тиийдилэр. Үрүһээктэрин хаһан туох наада буолуо диэбиттэрин түргэн үлүгэрдик хомуйан ыллылар. Сырсан кэлбит дроннар подвалы буомбалаан миинэ тамнаан бардылар. Субу алдьатан подвал иһигэр түһэрэллэрэ чугаһаабытын көрөн таһырдьа куотан таҕыстылар. Тардылыннылар да миинэни иһирдьэ түһэрэн сииллэр. Сүүрэн тахсаат кэтээн турар дроннары өйдөөн көрөн биирин сууллары ытан түһэрдилэр. Иккис сыыһа халты ыттаран өстөөхпүн дьэ буллум диэбиттии утары иһиирэн кэлэн туора ыстаммыт уолу сыыһа түһэн аттыгар эстэн дэлби барда. Василек аны бэйэтэ үс сүүс буолбутун ыксаллаах кэмҥэ сылааһыгар билбэккэ хаалла. Кэлэн сэриилии турар дроннартан куотан, муҥунан сүүрэн истэҕинэ сылаас хаан моонньун устун сүүрэн түөһүгэр биллибитигэр биирдэ төбөҕө табыллыбытын өйдөөтө, онтон берсы бачыыҥката инчэйбитигэр атаҕын кытары оскуолак таарыйбытын өйдөөтө. Эмсэҕэлиир, ону көрүнэр бокуой, бириэмэ суох. Тохтоон, туран биэрдиҥ да өлөҕүн. Подвалларыгар сүүрэн кэллилэр. Подвалларын аана брониктаах киһи кыайан батан киирбэт, устан эрэ баран киирэр курдук оҥоһуллубут.
– Бэлэс киир,- диэн хаһыытаата. Киһитэ бронигын уста биэрээт иһирдьэ дьылыс гынна. Уол бэйэтэ эргиллэ биэрбитэ биир камикадзе субу түһэн эрэр. Бэлэм тута сылдьар аптамаатынан түһэн эрэ дрону ытыалаабыта табыллан халлааҥҥа эстэн күлүм гынна.
Подвалыгар киирэн иһэн элэс кэннин көрөн аһарбыта хохуол Майвик дронун харахтара субу чугас чыпчылыйбакка көрөн тураллар.
Миинэтэ, гранатата суох разведчик дрон буолан ханна киирэрин кэтээн, түспэккэ көрөн турар.
Ити быыһыгар камикадзе дроннар чугаһаабыт тыастарын өйдөөн иһиттэ.
Ойон киирээт подвал аанын саба тарта. Саба тардаатын кытары уонча дрон кэлэн түһэннэр күүстээх тоҕута тэбэр тыастара ньиргийтэлээтилэр. Хата хотуппатылар уонна сэриилээн тохтоотулар.
Алданнаах Малой кэлбиттэр. Куһаҕан солун кэпсээннээхтэр.
– Шрам двести буолбут.
– Оо, ол хайдах?
– Тыыннаах син биир тахсыбаппын диэбит быһыылаах, жгутун ыытан кэбиспит.
Барахсаны аһыйбыттарын иһин хайыахтарай. Бары чуумпуран олоро түстүлэр.
– Саһыл уйата? – Василек хаалбыт дьонуттан өйдөөн ыйытта.
– Хаспатыбыт, күрдьэхпит суох.
Күрдьэх эрэ буолуо дуо, буор хаһыахха сөптөөх тэриллэрэ, дьонугар дьөрү быһахтара да суох эбит.
Куругар иилинэ сылдьар саха быһаҕын кыыныттан хостоон ылан подвал кытыытын харса суох хаһан барда. Уталытар кыах суох, дронунан уһатан сэриилээн, үөһээ өттүн алдьатан миинэлэри подвал иһигэр түһэрдэхтэринэ саһыл уйата эрэ быыһыыр кыахтаах. Уонча киһиэхэ хамандыыр оруолун ылбыт киһи билэн туран, быыһыыр кыахтаах эрээри өлөттөрөрө сатаммат.
– Хаспыт буору ааҥҥа кутуҥ,- диэн дьаһайда. Ааны тоҕута тэптэртээн алдьаттахтарына дроннарын иһирдьэ көтүтэн киллэртиэхтэрэ диэн маннык быһаарынна.
Биир, аһыыр төгүрүк миискэ баарын булан буордарын мунньа-мунньа аан аттыгар куталлар. Бу буорунан аантан балтараа миэтэрэ тэйиччи томточчу кутан таһааран мэһэй оҥоруохтаахтар. Иһирдьэ көтөн киирээччи дрон иҥнэрин эбэтэр аан аттыгар эстибит синэрээт оскуолага иһирдьэ баар дьону дэҥнээбэтин, өлөрбөтүн диэн. Дьонугар ити санаатын этэн, быһааран биэрдэ. Сөптөөх быһаарыныыны ким утарыай.
Солбуһа- солбуһа күнү быһа үлэлээтилэр. Бу күн инньэ гынан истиэнэ ойоҕолуу син балай да буор хаһылынна.
Түүн буолла. Хата чуумпу. Туох да биллибэтэ. Дрон да сэриитэ тохтоото. Ким да быкпат буолан дьон баарын умнубуттара эбитэ дуу, өлөртөөтүбүт диэн уоскуйбуттара дуу.
Сарсыарда туран бүтэһик ууларын үллэстэн истилэр. Рацияннан комбаттарыгар тахсан,- Аспыт, уубут бүттэ, посылката ыытыҥ,- диэн ас, уу көрдөөтүлэр. Рацияҕа кэпсэтиилэри бары истэн олороллор манна штурмҥа киирбит группалар бары ас, уу көрдүүллэрин.
Анарааттан,- Оказия будет, посылка будет, – диэн эппиэттээтилэр. Ол аата туох диэн эбитэ буолла. Ити тылы өйдөөбөтүлэр эрээри ас, уу кэлэрэ уустугурбутун, өтөрүнэн кэлбэтин бары өйдөөтүлэр.
Иккис күннэрэ. Бу күн саһылларын уйатын эмиэ хастылар. Киэһэннэн алта киһи көҥүл сытан утуйар миэстэтэ таҕыста.. Посылка ол курдук кимиэхэ да кэлбэтэ.
Үһүс күннэрин сарсыардата.
Василек уһуктан баран уйатыттан нэһиилэ таҕыста. Атаҕар оскуолакка табыллыбыта сүүлэ иһэн хаалбыт. Төбөҕө табыллыбыта син ама курдук да ыалдьар.
Бааһырыы аата бааһырыы…
Уйаҕа баппатах сорох дьоно муостаҕа утуйан турбуттара. Ол дьонун уһуктан, уйатыттан көрө сытан тулаайах ыал оҕолоро муостаҕа токуһа сыталларын курдук санаан аһарбыта. Биир өттүгэр уйа эмиэ хаһыахха наадатын ол сытан өйдөөбүтэ. Ону син биир бэйэтэ көҕүлээн үлэтин саҕалаатаҕына эрэ хаһылларын эмиэ билэр.
– Уон икки киһиэхэ бу уйа кыараҕас, Муостаҕа сытаргыт кутталлаах. Подвал биир өттүгэр уйа эмиэ хаһыахха. Ол истиэнэ кытыытыгар турар угольнигы алдьатаммыт бары үлэлиэххэйиҥ.
Истиэнэҕэ сыһыары анньыллан турар тимир угольнигынан оҥоһуллубут полканы ыйда.
– Туга да суох тимир угольнигы хайдах алдьатабыт. Болгарка баара буоллар.
Бэлэһиттэн, – Хайдах алдьатабыт,- диэн ыйытта.
Подвал иһигэр уон икки киһи баарыттан сахалар Бэлэстиин иккиэлэр.
– Быһыта ытыалаан кэбиһиэххэ.
Ыарыытыттан уонна дэлби көһүйэн хаалбыт нэһиилэ хамныыр киһи эмтээх аптечкатыттан укуол ылан бэриннэ. Ыарыыта мүлүйэрин кытары туран, – Полканы подвал түгэҕэр туруоруҥ уонна сорохтор уйаҕа саһыҥ, сорохтор аан таһыгар буор кэннигэр.Аны буулдьа тэйэн дэҥнэтэлиэ, – диэн дьаһайда. Бары куттала суох сири булбуттарын кэннэ аптамаатынан угольнигы ытыалаата.
Өҕүлүтэ ытыллан сымнаабыт угольниктары илиитинэн мускуйан тоһута тута-тута дьонугар биэртэлээтэ.
– Манан хаһыҥ, хайа да балаһыанньаҕа мантан тыыннаах тахсыахпытын наада. Сүрэҕэлдьээбэккэ үлэлээҥ уолаттар.
Ити кэмигэр этиллибит сөптөөх тыллар,- Мантан тыыннаах тахсыбат буоллубут, – диэн санаалара түһэн мөлтөөбүт дьоҥҥо иккис тыын укта. Күнү быһа үлэлэһэн бары батан, саһан утуйар уйаларын оҥоһуннулар.
Аны утатыы, аччыктааһын саҕаланна.
Киэһэ буолла. Рацияннан комбаттан,- Посылка мэлийдэ дуо, закреп хаһан киирэр, – диэн ыйытта.
– Оказии нету, закреп киирэ сатаата да кыайан киирбэтилэр. Бары аара, суолга оҕуннулар.
Кэпсэтии онон бүттэ.
” Оо. Оччоҕо манна төһө уһуурбут биллибэт эбит, хантан эрэ ас, уу булуммут, киһи, саатар элбэхпит да бэрт” – диэн мунчаара санаата.
Матасыыкылынан штурмҥа киллэрэллэригэр, – Дэриэбинэни ылан, ыраастаан, оборуоналанныгыт да тута атын батальон киириэ. Муҥутаан биэс хоно киирэҕит,- диэн биэс күннээх сухпай биэрбиттэрэ, биэс хонукка суоттанан уу ылбыттара. Ол барыта бүппүтэ.
Саамай иэдээн уу суоҕа. Сииктээх салфетка эмэн көрөллөр да туһалаабат.
***
Уу барахсан…
Эрдэ биир Трамп диэн позывнойдаах сүүс биэс уон бэһис биригээдэ уола куйаар ситиминэн батсаапка суруйбута кэлбитин аахпытын санаан кэллэ. Ол уол онно кинилэр күн баҕалаах ууларын туһунан маннык суруйаахтаабыт этэ:
– Уу барахсан үчүгэйиэн! Кылырхайыан!
Бастакы күннэргэ кураанах бытыыкка көрдөөһүн буолла.
Оо, олох санаабар ууну биирдэ тото иһэн баран икки, үс күн уу испэккэ сылдьыах курдукпун. Аттыбытыгар сылдьар уолаттар уу кимиэхэ да суоҕун билэллэр эрээри, – Вода есть да?- диэн ыйытаахтыыллар. Уу испэккэ хаппыт куурбут уолаттар сирэйдэрин көрөн сирэй уҥуохтаах буолар эбит диэн онно өйдөөн көрбүтүм.
Биэс лиитэрэлээх кураанах пласмаас бытыылка уу бастан илдьэ сылдьарга манна көмүскэ тэҥнээх. Кэлин атаспын кытары суолга булан уочаратынан чалбах уутун испиппит. Кибис-кирдээх, имиллибит балтараа лиитирэлээх бытыылканы тутан туран киһим биир ыйырбах оҥорор, ону көрөн туран мин уолум куолайыгар киириэх курдукпун.
– Истин, билигин мин да иһиэм,- диэн өйбүн-санаабын уоскутунабын, – Уол утаҕа ханан абыраннаҕа,- дии саныыбын. Онтон бытыылкатын миэхэ уунар. Үлтү имиллибит, барыта бадараан буолбут роса бытыылката.
Дойдуга сылдьан суолтан туора тэбэн ааһар бытыылкаҥ. Кини билигин миэхэ көмүстэн да күндү. Кууран хаалбыт куолайбын уу иһэн сымната турарбын бэйэм да итэҕэйбэппин,
– Ама мин, уу иһэр кэмнээх эбиппин дуу,- дии итэҕэйбэтэхтии саныыбын.
Бастакы омурдуубун олох астынардыы омурдан ылан, айаҕым иһин барытын инчэтэн, ууну айахпар тутан турбалаан баран аа- дьуо ыйыстабын. Иккис омурдуум, “Оо, уу барахсан”- диэн өссө ыйырбахтаан ылабын…
Чалбахтан баһан ылыллыбыт кирдээх ууну иһэ туран уу барахсаны хаһан даҕаны сыаналаабатахпын сыаналаабытым.
Уу, уу барахсан…
***
Эмиэ биир чуумпу түүн ааһан сарсыарда буолла. Түөрт уол подваллары кэрийэн ас, уу көрдүү барыах буоллулар. Подвал ааныгар тиийэн саһа сытан халлааны кэтээн көрбүттэрэ хохуол харах майвиктара үөһэттэн туох хамсааһын буоларын кэтээн тураллар. Тахсан бардылар да олор көрөннөр эмиэ дрон сэриитэ саҕаланар диэн барбат буоллулар. Бу күн эмиэ буор хаһыыта буолла. Бары холкутук батан сытар сирдэрин оҥоһуннулар.
Таһырдьа тыал бөҕөтө түһэн сирилэччи үрэн барда. Сибээскэ тахсан ас, уу көрдөһөн көрдүлэр да эмиэ мэлийдилэр.
– Тыала бэрт, дрон кыайан көппөт,- диэн эппиэттээтилэр.
– Хохуол дрона тыал, ардах да буоллун көтөр, өссө үчүгэйдик көтөр, биһиэнэ тоҕо көппөт,- диэн хамандыырын кытары айдаарсан ыллылар.
Күннэри-түүннэри ааҥҥа симиэнэннэн манаан харабылга тураллар. Биир киһи рацияҕа олорор. Онон тула өттүн кэтэнии суукканы эргиччи барар.
Василек сарсыарда турбута үс киһитэ суохтар.
– Дьоммут ханна бардылар?
– Сарсыарда харах суох этэ. Ол иһин ас, уу көрдүү барбыттара.
– Ладно. Этэҥҥэ эрэ буоллар үчүгэй этэ.
Уйа иһигэр буорга сыппыт буолан таҥаһа сиигирбит.
– «Холуодьас курдук хаһан көрбүт киһи. Аллараа уу баар буолуон сөп эбит. Ханна эрэ чугас уу баар буолан таҥас сиигирэн эрдэҕэ»- диэн санаа төбөтүгэр охсулунна.
Бу санаатын аттыгар кэпсэтэ олорор Бэлэскэ уонна Танцорга эттэ.
Дьонноро өрө көрө түстүлэр. Аны холуодьас хаһыыта саҕаланна. Балтараа миэтэрэ сири хаһан түспүттэрин кэннэ бастаан ньамах курдук бадараан кэллэ, өссө кыратык түстүлэр, оо, ып ыраас уу барахсан тахсан кэллэ. Үөрүү… Уу көһүннэ…
***
Сотору ас уу көрдүү барбыт уолаттар сибээскэ таҕыстылар:
– Икки буолан үс сүүс буоллубут, ол эрээри кыратык, этэҥҥэ буоллаҕына сотору тиийиэхпит, итиннэ харах баар дуо?
Харабылга олорооччуга эбии кулгаах, харах буолан тыас иһиллээн, халлааны кэтээн көрөн баран,- Харах суох, кэлиҥ,- диэн эппиэттээтилэр. Уолаттар дьиэттэн дьиэҕэ түһэн, сүүрэн аҕай кэллилэр. Бытыылка аҥаара уу, икки, үс киилэлээх таас бааҥка барыанньа булан кэлбиттэр.
Холуодьастан ылбыт ууларын эрдэ амсайан көрбүттэрэ кыра туус амтаннаах этэ. Утатан ыксаан олорор дьон ыраас уу үрдүгэр түһээри гыммыттарын,- Тохтооҥ, бакаа иһимэҥ, холуодьастаах уубутугар эбэн амтанын тупсарыахха, бастаан өссө үчүгэй уу ылар курдук холуодьаспытын кирпииччэннэн эргиччи ууран киһилии оҥоруохха, – диэн тохтотолоото.
Подвал иһигэр сааһыланан турар кирпииччэни ылан сааһылыы уураннар түргэн үлүгэрдик холуодьас ааттааҕын тутан таһаардылар.
Дьэ уонна иһиттэргэ уу ыланнар батсаапка суруллубут кэпсээн курдук, – Уу, уу, – дии-дии ким төһө кыайарынан астына истилэр.
Бу күн эмиэ мэлийдилэр. Посылка кэлбэтэ.
Бу күнтэн ыла бииртэн биир күннэр ааһан истилэр. Хамсааһын суох. Закрептар киирэ сатыыллар да кыайан тиийэн кэлбэттэр. Киирэ сатыыр дьону дрон сэриитинэн охтортуу тураллар. Туох буола турарын рацияннан кэпсэтиилэртэн истэ олороллор. Балаһыанньа ыараханын, киһи бөҕөтө өлө, араанньы буола турарын билэн олорон өтөр көмө суоҕун өйдүүллэр.
Ас көрдүү бара сылдьан Бориска диэн уол илиитин оскуолакка тосту тэптэрбитэ сытыйаары гыммытын Васильек перекиһинэн ыраастаан баран хаптаһыны илиитигэр сөп гына кыһан биинтэннэн хам тардан эрийэн кэбиспитэ.
Тостубут уҥуоҕа хамнаабат буолан эбитэ дуу, – Хайдаххыный?- диэн ыйыттаҕына уола,- Туһалаата, илиим улаханнык ыалдьыбат буолла,- диир. Дьиҥэ эмсэҕэлээн манна аһыннарар киһитэ суох да буолан инньэ диирэ буолуо. Кимиэхэ үҥсэргиэй. Ытаабытын да иһин итинтэн ордук ким да оҥорбот.
Ол курдук подвал аанынан солбуһа сылдьан дьуһуурустубалаан күннэрэ бүтэн иһэр. Ас диэни булан аһаабатахтара хаһыс да күннэрэ онон сэниэ да суох. Тахсан хаамар да кыах сүттэ.
Командованиеттан откат, (чугуйуу) көрдүүллэр. Откат биэрбэттэр.
. Уолаттар штурмҥа киирбиттэрэ бэйэлэрэ ааҕалларынан уон алтыс хонуктара буолла.
Биригээдэ хамандыыра киэһэ уон биир чаас ааһыыта сибээскэ тахсан:
– Бөһүөлэк кытыытыгар ыйаабыт былааххыт сууллубут, баран хос ыйаа,- диэн дьаһайда.
Василек,- Эйиэхэ наада буоллаҕына бэйэҥ баран ыйаа, мин көрдөһүүбүн тугу толордугут. Посылка ыытыах буолбуккут уон алтыс хонуга буолла, сынньаныҥ,- диэтэ.
Анараа киһитэ,- Былааҕы баран туруорбатаххытына итинтэн тахсыаххыт суоҕа, – диэн куттаан барда.
Ньиэрбэтэ бүтэн олорор киһи,- Хайааҥ да, миэхэ билигин син биир, – диэн маатырылаһан, үөхсэн баран үс буукубаҕа ыытан кэбистэ уонна уонна рациятын ууран баран, – Рацияҕа эппиэттээмэҥ,- диэн дьонун бопто.
Комбриг,- Василек – диэн ыҥыра сатаан баран син тохтоото.
Сотору рацияҕа билэр куолаһа сахалыы,- Василёк, Василёк, Айхалга таҕыс,- диэтэ.
Рацияны ылан холбоото,- Айхал, истэбин.
– Мин уонна Игнат бүттүбүт, аны тулуйар кыах суох. Алҕас тыыннаах таҕыстаххына маннык буолта диэн дьоммор биллэрээр.
– Айхал, Игнат тулуйуҥ. Сарсыарда уу эҥин ылан баран эһиэхэ тиийиэм.
– Братан манна кэлимэ, сэрэҕэ бэрт. Кыайан кэлиэҥ суоҕа. Братан уу испэтэхпит бэһис хонукпут, иикпитин иһэ сатыыбыт, онтубут да кэлбэт буолла.
Василек Айхаллаах Игнат ханан баалларын быһа холоон билэр. Сарсыарда уолаттарбар уу илдьэ барыам диэн ити кэпсэтэ сылдьан биэс лиитэрэлээх бытыылкаҕа уу хаһаанна.
– Братан кэлимэ, кэлимэ.
Ити кэннэ сибээс быстан хаалла. Василек,- Братан кэлимэ, кэлимэ”, доҕотторун бүтэһик тылларын ити истибит эбит. Сарсыарда Пекарь диэн уол рацияннан тахсан,- Айхал уонна Игнат икки сүүстэр,- диэн биллэрдэ.
Уу испэтэхтэхтэр, аһаабатахтара ырааппыт, үс сүүс буолан хамныыр кыаҕа суох сытар уолаттар барахсаттар Шрам курдук тулуйалларын ааһан бу орто дойдуттан бардахтара ол…
Биирдэ бэриллэр олохтон кинилэр курдук сананан барыы эмиэ туһунан хорсун быһыы.
Василек уолаттары аһыйдар да хайыай. Халлаан ыраах, сир кытаанах…
Тулуйбуттара буоллар Василек өлөн-төрөөн да туран уутун доҕотторугар илдьэ сатыахтаах этэ. Бу үлүгэри көрө сылдьар киһи уолаттара суох буолбуттарыттан хараастан да диэн, хараҕын уута
да кэлбэт буолбут…
Бүгүн уон сэттис күннэрэ.
Эбиэт саҕана рацияҕа комбата Казань ыҥырда. Рацияны ылла.
– Хайдаххытый?
– Туох үчүгэйэ кэлиэй. Олоробут.
– Ханна бааргытын эт. Билигин посылка тиийиэ.
– Төрдүс дьиэҕэ баарбыт.
– Дэриэбинэ бастакы дьиэтигэр чугаһаатым.
– Дьэ үчүгэй. Көрсөбүт.
Үөрүүлээх солуну истэн олорор дьонтон Малойга, – Тахсан көрүс,- диэбитигэр биирэ үөрэ-көтө элэс гынан хаалла.
Сотору скотч бөҕөннөн сууламмыт баһыылканы тутан үөрэн- көтөн киирэн кэллэ. Арыйбыттара үс пачка галет, биир бааҥка тушенка, икки пачка табаах уонна рация ииттэрэргэ аккумулятор.
– Хайдах астанабыт. Маннык сиэтэхпитинэ элбэх киһиэхэ тиийбэт,- диэн боппуруос тахсан кэллэ.
– Миин буһарыахха.
Галеттарын кыра гына үлтүрүттүлэр, кыра көстүрүүлэҕэ холуодьастарыттан уу баһан ылан кэнсиэрбэлэрин кытары оргутан миин буһардылар.
Уон икки киһи бу быыкаа көстүрүүлэҕэ буһарыллыбыт миини испитин кэннэ өссө кыра орунна. Бары өр аһаабаккалар куртахтара тардан ас киирбэт буолбут.
– Баһыылка итиэннэ хаһан кэлиэ биллибэт. Табааҕы кэмчилиэххэ,- диэн кэпсэттилэр.
Эмиэ сытыы-олоруу. Василек бу олорон Шрам араанньы буоларыгар сүгэн баран сүүрүөн иннинэ үрүһээгин кирпииччэ оһох иһигэр кистии быраҕан кэбиспитин өйдөөн кэллэ.
Аны,- Ол ханна этэй,- диэн ол толкуйа буолла.
Ханна бырахтым этэй? Толкуйдаан толкуйдаан, ханан-ханан сылдьыбыттарын ырытан көрөн баран ханна бырахпытын дьэ өйдөөн кэллэ.
Бары олорон сүбэлэстилэр, үрүһээк көрдүү Василектуун Малой барсабын диэтэ. Сарсыарда биэс саҕана дрон көтүүтэ мөлтүүр, онон биэскэ туран барабыт диэн былааннанан утуйан хааллылар. Уол биэс саҕана уһуктан кэллэ. Халлаан сырдаан эрэр. Атаҕа ыарыы бөҕөтө. Малойун анньыалаан уһугуннарда. Уола тута ойон турда.
Ыарыытыттан нэһиилэ хамсыыр атахтаах киһи билигин хахха сиртэн, подвалтан таҕыста да тыыннаах буолар туһугар сүүрүү бөҕөтө буолуохтаах. Онон тахсаары туран бэйэтигэр икки нефопам укуолу бэриннэ. Олорон ыарыыта ааһарын кэтэспэлээтэ. Уонча мүнүүтэннэн укуолламмыта биллэн атаҕын ыарыыта ааһан хаалла. Үрүһээк бырахпыт сирим бу диэки буолуохтаах диэн бастаан баран сүүрэр-хаамар ыккардынан иһэр. Бу иһэн өйдөөн көрдөҕүнэ бастаан киирэллэригэр дьиэ барыта бүтүн турбут буоллаҕына билигин биир да бүтүн дьиэ ордубатах. Барыта ыһыллан тоҕуллан, тоҕута тэптэриллэн иэдээн көстүү. Үрүһээк оһоххо бырахпыт дьиэтин ыраахтан өйдөөн көрөн үөрэ түстэ. Дьиэ аҥаара эрэ ордон тураахтыыр. Шрам табыллыбытыгар сүгэн киирэн жгутунан атаҕын тардарыгар бүтүн турар этэ.
– Ол турар,- диэт сүүрэн тиийэн дьиэҕэ көтөн түстэ. Оһоҕу аһа баттаабыта үрүһээгэ субу сытар. Арыйан көрбүттэрэ аҕыс батончик, биир блок табаах, икки рация аккумулятора, быһах, фонарик, ботуруон баар. Наадата суох диэбиттэрин быраҕалаан баран ыксаабакка олорон табаахтыахха дэһэн устууллар ордон хаалбыттара дэлби тэбиигэ сууллан сыталларын туруоран табаахтыы олордулар.
Бу олорон иккиэн харахтара дьиэ муостатыгар туох эрэ аан баарыгар хатанна. Устуултан ойон туран бөҕү туора тарыйаат ааны арыйа баттаабыттара дьиэ аннынааҕы уҥкучах аана эбит. Истиэнэ кытыытыгар оҥоһуллубут полкаларга толору араас таас бааҥка сааһылана ууруллубут: мүөт диэн, барыанньа диэн, тууһаммыт сибиинньэ сыата диэн. Аччык киһи хараҕа халтырыйар араас аһа манна эбит.
– Хайыы, бу тугуй,- диэн үөрүү буолла. Бу түгэҥҥэ кинилэр курдук дьоллоох орто дойдуга суох буола түстэ.Төһө батарынан ол астан үрүһээккэ толору симтилэр, сороҕун илиилэригэр туттулар уонна дрон көтүөн иннинэ баттаһа подвалларын диэки сүүрүүннэн түһүнэн кэбистилэр. Этэҥҥэ тиийдилэр.
Дьонноро кэтэһэн бөҕө олороллор. Бүтүн үрүһээк аһы көрөн кинилэр саҕа дьоллоох манна эмиэ суох буола түстэ. Үөрүүлэрэ сүрдээх.
Үөрэн чаҕылыҥнас буолар харах диэн баарын Василек манна өйдөөн көрдө.
Ити кэннэ ким табаахтыыр, ким сыа сиир, ким барыанньа сиир.
Сытааччы сытар, олорооччу олорор, кэпсээн кэпсээччи кэпсээн кэпсиир.Ити астара үс хонукка тиийдэ.
Үһүс күн киэһэтэ.
– Сарсыарда ити астаах хоспоххо ким барарый?- диэн кэпсэтии буолла. Дантеһы илдьэ Малой сирдьитинэн барабын диэтэ. Ол курдук утуйан хааллылар.
Василек сарсыарда турбута дьоно барбыттар. Этэҥҥэ эрэ кэллэллэр диэн аны ол дьоннорун күүтүү. Чаас курдук кэтэһэн баран Малойу сибээскэ ыҥырда.
Уол рациятын тута ылан:
– Хохуолларга түбэстибит. Нөҥүө уулуссаҕа бааллар. Көрөн ытыалаатылар. Дантес үс сүүс. Атаҕын курдары ыттылар. Уҥуоҕа бүтүн. Сотору тиийиэхпит. Конец связи – диэт рациятын араарда.
Уолаттар өр буолбатылар кэпсиэрбэ бөҕөтүн сүгэн кэлбиттэр. Хохуоллар ханан баалларын туоһулаһыы буолла.
Малой,- Нөҥүө уулуссаҕа систиэринэ аттыгар бааллар.
Рация ылан Василек комбатыгар:- Дантес үс сүүс. Хохуоллар аттыбытыгар бааллар,- диэн дакылааттаата.
Комбат өттүттэн,- Көрдүбүт. Төрдүөлэр. Дьиэ иһигэр бааллар. Хантан кэлбиттэрэ биллибэт. Суох гынаттааҥ!,- диэн дьаһайда.
Ол түөрт өстөөҕү суох гынарга үс сүүс буолбатах дьон бары барар буоллулар. Укуол бэринэн баран Василек,- Мин эмиэ барабын,- диэтэ.
Өстөөх хаалларан куоппут икки, “Муха” диэн биирдэ ытар гранатометун илдьэ барар буоллулар. Бу реактивнай противотанковай гранатомет күүһэ диэн сүрдээх. Ханнык баҕарар танканы, бронетехниканы курдары түһэр, алдьатар сэп.
Биирин Малой, иккиһин Вескер диэн уол тута сылдьаллар. Аргыый сэрэнэн, үөмэннэр ыйыллыбыт дьиэҕэ чугаһаатылар. Түннүктэрдээх, ол түннүктэринэн дьиэ иһэ көстөр. Дьиэ иһигэр киһи хаамыталыы сылдьар..
– Муханнан ытыҥ, атыттар аптамаатынан тахсыбыт дьону ытарга бэлэм туруҥ – диэн уолаттарыгар хамаандалаата. Икки гранатомет тэҥинэн ытта. Синэрээттэр чыпчылыйах ыккардыга субуллан тиийэн истиэнэҕэ түһэннэр эстэн бурҕайбыттарыгар дьиэ аҥаара сууллан түстэ. Сууллубут дьиэттэн икки киһи сүүрэн таҕыста. Бэлэм турар дьон сонно иккиэннэрин суулларыта ытыалаан кэбистилэр. Өссө баар буолуохтарын сөп диэн бары сэрэнэн, ытыалаһардыы аптамааттарын бэлэмнии тутан систиэринэннэн хаххаланан дьиэҕэ тиийдилэр.
– Дьиэ таһыгар, олбуор ортотугар диэххэ сөп, дьиэттэн сүүрэн тахсыбыт дьон өлө сыталлар. Дьиэ иһигэр киирбиттэрэ биир киһи дьиэ муннугар өлө сытар. Биир киһи ыарахан үс сүүс буолан нэһиилэ тыына сытарын Малой, – Бүппүт киһи эбит, эрэйдэммэтин, -диэн баран салҕаан кэбистэ.
Үрүһээктэрин, сааларын, ботуруоннарын ыллылар, Биир киһи НАТО – вскай брониктааҕын,- Бу үчүгэй, бөҕө буолуохтаах, кимиэхэ эмэ наада буолуо- диэн Василек устан ылла. Дьэ ити кэннэ түргэн сүүрүүннэн подвалларыгар төннөн кэллилэр.
Хамандыырыгар тута, – Задачу выполнили,- диэн дакылааттаата.
– Мы все видели, молодцы, – диэн анарааттан хайҕаатылар. Онон кэпсэтэн бүттүлэр.
Хохуолларын үрүһээктэрин хасыһыы саҕаланна. Аҥаара ботуруон уонна граната, аҕыйах пачка табаах уонна хаппыт эт баар уонна киһи интэриэһиргиирэ туох да суох. Уолаттар уоскуйан кэпсэтэ сытан утуйан хааллылар.
Отут чыыһыла үүннэ.
Малой НАТО-вскай броник плитатын устан көрөөрү тардыбытыгар плитаны кытары докумуоннара, карталара, телефоннара тахсан кэллилэр. Ол иһин да эрдэ өлбүт өстөөх докумуоннарын көрөөрү сиэптэрин хастахтарына биир да киһи докумуона суох буолар этэ. Маннык кистэнэ сылдьалларын дьэ саҥа биллилэр.
Эмиэ олоруу. Бу олордохторуна Василекка комбата Казань рацияҕа тахсан ыҥырда.
– Василек, Василек прием.
– Василек истэр.
– Хаамар кыахтаах үс сүүстэр откаттыырга бэлэмнэниҥ.
– Оттон мин бэйэм?
– Эн эмиэ откаттаа.
Уол үөрэн өрө көтө түстэ.
– Есть, – диэн рацияҕа хаһыытаабытын өйдөөбөккө хаалла.
Ити кэпсэтиини истэн турбут быһыылаах биригээдэ хамандыыра
– Василек оставайся – диирэ иһилиннэ. Эрдэ, сууллубут былааҕы баран туруор диэн хамаандалаабытын истибэтэҕин иһин,- Эн тахсыаҥ суоҕа,- диэн эппит тылын толорор санаалаах быһыылаах. Комбриг саҥатын истэн комбат быһа түстэ:
– Суох, суох, Василек откаттаа.
– Понял, принял комбат!
***
Биэс киһи, үс сүүстэр Мага, Лео, Бориска, Алдан уонна Василек тыылга тахсарга бэлэм олороллор. Рацияннан комбат,- На откат старт,- диирин күүтэллэр.
Киэһэ буолан хараҥаран барда. Халлааҥҥа ахсаана биллибэт элбэх сулус дьиринии оонньуур. Уу чуумпу.
Бу чуумпу, дьиримнэспит сулустаах хараҥа халлааны көрөн олорон ханна да сэрии буола турбатын курдук саныыгын.
Тоҕус чаас буолла. Уолаттар бириэмэни телефоннарыгар көрө сылдьаллар.
Комбат дьэ сибээскэ таҕыста:
– Василек, Макаровка уонна Старомойка ыккардыгар баар муостаҕа тиийиэххитин наада. Онно эһигини “Тихий” диэн киһи көрсүө.
Сүүрбэччэ хонуктааҕыта матасыыкылынан штурмҥа сүүрдэн киирэллэригэр төһө да харах тэстэр түргэнинэн көтүтэн аастар үрэҕи туоруур муоста баарын өйдөөн хаалбыта. Ол диэки өссө асфальт суол баар курдуга.
Тыылга барааччылар тахсан бастаан дрон тыаһын истэн кулгаах буолан турдулар. Туох да тыас иһиллибэт курдук.
Василек атаҕын ыарыытын уҕарытаары икки укуолу тута бэриннэ. Кэтэспэлээбитин кэннэ ыарыыта сүттэ.
– Чэ бардыбыт, мин кэннибиттэн иһиҥ, үктээбит сирбэр үктээн, ыккардыбыт биэс миэтэрэ – диэн баран хараҥаҕа онтон–мантан иҥнэн охто-охто дэриэбинэ түгэҕэ, Макаровка дэриэбинэ бу диэки этэ дии санаабыт хайысхатын тутуһан сүүрбүтүнэн барда. Уолаттара кэнниттэн сырсан иһэллэрин атахтарын тыаһыттан уонна аҕылаһалларыттан истэн иһэр.
Кимиэхэ да фонарик суох. Шрам фонаригын үрүһээктэн ас, табаах ылалларыгар быраҕан кэбиспитин санаан хомойдор да хайыай. Билигин наада буолуо эбит. Ол саҕана кинилэргэ тыыннаах буолалларыгар ас уонна табаах эрэ наада этэ.
– Бу диэки массыына суола баар буолуохтаах этэ. Ааһа сүүрдүбүт быһыылаах..
Уол саарбахтаан тохтуу биэрдэ. Кэнниттэн сырсан иһэр уолаттар хараҥаҕа өйдөөн көрбөккөлөр киниэхэ кэлэн кэтилиннилэр.
Ити кэмҥэ дрон тыаһа куугунаата.
– Сибилигин граната быраҕыа,- дии санаата, толкуйдуур, кэпсэтэн быһаарсар бириэмэ суох буолла. Дьонун батыһыннаран иннин диэки салгыы ыстанна. Дронтан быраҕыллыбыт граната сыыһа түһэн кэннилэригэр эстэн дэлби барда. Хата ким да үс сүүспүн диэн хаһыыта кэннигэр иһиллибэтэ.
Сүүрэн иһэр уол атаҕа эмискэ кырыс сиртэн кытаанахха үктэнэ түстэ.
– Суол. Суол буоллаҕына сөпкө иһэр эбиппит.
Итэҕэйбэккэ илиитинэн сири бигээн көрбүтэ массыына суола, асфальт.
Штурмҥа киирэн иһэн өйдөөн көрөн ааспыт былыргы асфальт суола. Дьонун батыһыннаран суол устун мээнэ сүүрэн иһэр. Бу сүүрэн иһэн рацияннан сибээскэ тахса сатыыр, ким да ылбат.
– Тихий рацияҕын холбоо,- диэн таҥараттан көрдөһөр курдук санаатыгар, саҥата суох көрдөһө иһэр..
Үөһэ халлааҥҥа хохуол дрона Майвик эккирэтэ сылдьар тыаһа иһиллэр. Өр буолбата, тыаһа субу ситэн кэлэн миинэ бырахпыта эмиэ сыыһа түһэн ырааҕа суох ойоҕосторугар эстэр тыаһа иһиллэн ааста.
– Бары этэҥҥэ буолуҥ,- диэн иһигэр, асфальт суолга берсы бачыыҥкаларын тыаһа лаһыргаан кэнниттэн сырсан иһэр дьонун туһугар эмиэ таҥараттан көрдөһөр.
Хата ким да үс сүүспүн диэн кэннигэр хаһыыта иһиллибэтэ.
Эмискэ иннигэр, сүүс миэтэрэ курдук сиргэ фонарик уота чыпчыҥнаата.. Фонарик уотугар салаллан, утары сүүрэн лаһыгыраһан тиийдилэр. Хас да киһи асфальт суол устун сүүрэн иһэр атахтарын тыаһа киэһээҥи чуумпуга сүрдээҕэ биллэр. Үс сүүстэри күүтэн турар Тиихэй ыраахтан истэн тахсан кэтэстэҕэ буолуо.
Комбат эппит Тихий диэн киһитэ кинилэри бу кэтэһэн турар.
Майвик өссө кэлэн миинэ бырахта да таҥара көмөтүнэн эмиэ таппата.
Тихэй, – Уолаттар, муоста анныгар киирэн саһыҥ,- диэн дьон саһан олорор сиригэр сирдээн киллэрдэ. Манна элбэх киһи киирэн хаххаланан олорор эбит. Василек билэр дьоно бааллар. Сүүрүү бөҕөтүн сүүрэн аҕылаан кэлбит дьоҥҥо бытыылкалаах уу биэрэ оҕустулар.
Эмискэ халлааҥҥа Баба Яга тирилээн кэлэр тыаһа иһилиннэ, муостаҕа түөрт синэрээти бырахпыта утуу-субуу эстэн ньиргийэн анныгар турар дьону дөйүтэлии сыста…
Кэнники синэрээттэр муостаны курдары түһэн аллараа эстэннэр үс сүүс буолан тыылга тахса сатыы сылдьар дьонтон өссө икки киһи эбии бааһырдылар.
– Үс сүүстэр сарсыардааҥа дылы кэтэһиҥ, – диэн дьаһал рацияннан кэллэ. Бу олордохторуна халлаан аргыый сырдаан барда.
Эмискэ хантан эрэ биир киһи тиийэн кэллэ,
– Василек кто из вас,- диэн ыйытта.
– Мин.
– Эйигин ыллара ыыттылар. Дьонуҥ ханналарый?, бардыбыт.
Сатыы сылдьар киһини батыһан Васильек бииргэ сылдьыбыт уолаттарынаан муоста анныттан тахсан кэллилэр.
Суолга тахсан көрбүттэрэ суол устатын тухары киһи бөҕөтө өлө сытар. Суолу мэктиэтигэр быыһа суох лепестоктан саҕалаан араас миинэ эбит.
– Айбыын, бу үлүгэр миинэ быыһынан хараҥаҕа хайдах сүүрэн кэлбиппитий,- диэн сөҕөн саҥа аллайда.
Атаара тахсыбыт Тихэй,- Дьэ бэйэм да сөхпүтүм. Фонариктаах да киһи кыайан көрбөккө үктээн өлөр сиригэр эһиги биир да миинэни үктээбэккэ кэлбиккит. Ырбаахылаах төрөөбүт дьоҥҥут.
Василек эмиэ ыарыы сүтэрэр укуол бэринэн баран сылгылыы кэлбит киһини батыһан өссө хас да биэрэстэни сүүрэн Старомайорка дэриэбинэ кытыытыгар кэлбитэ. Манна кинилэри “Баги” диэн массыына кэлэн ылбыта.
***
Бу штурм уолга хаһан да умнуллубат сүрэх бааһа буолан хаалбыта.
Василек кэлин,- Сүүс аҕыс уон алта киһи штурмҥа киирбититтэн үс сүүстэри ааҕан туран тыыннаах алта уон түөрт киһи тахсыбыта,- диэн военкоматка суруллубутун көрөн аһарбыта. Бэйэтэ сүүрбэ биир күн сылдьыбыт иэдээннээх күннэригэр уон икки киилэ түһэрэн, ыран-быстан, араанньы бөҕөтө буолан тахсыбыта. Кини эрэ буолуо дуо, бииргэ сылдьыбыт дьоно бары да киниттэн ордубатахтара. Ол дьиҥэ ааҕыллыбат, сүрүнэ тыыннаах ордон ити үлүгэр уоттан тыыннаах тахсыбыттарыгар таҥараҕа махтал.
Бэлэс – Дьааҥы улууһун Табалааҕын уола Слепцов Алексей Иннокентьевич оборуонаҕа дьонун кытары салгыы ити подвалга хаалбыта.
Ол эмиэ туһунан кэпсээн.
Уол оҕо охтумаар
Ханнык да кыргыһыы
Халыаннаах уоругар
Уол оҕо охтумаар Уус-мындыр өйгүнэ
Моһоллоох суоллары
Этэҥҥэ хардыылаар.
Уол оҕо охтумаар,
Уорааннаах сэрииттэн
Кыргыһан ордоҥҥун,
Кырдьыктаах кыайыытын
Үөрүүтүн үллэстэ
Дойдугар эргиллээр.
Инники кирбиигэ
Бар дьоҥҥун сирдиэҕиҥ
Сайдыылаах олоҕун
Тутуһан дьоллуоҕуҥ.
Уол оҕо охтумаар
Эллэһэн-эргиллээр.
Хараҥа санааны
Хааччахха хаайталаан
Хаан тохтор өлүүтүн
Хам баттыы хотоҥҥун,
Халлаанын сырдыгын
Харыстыыр эн буолуоҥ.
Дьол кыыһар сырдыгын,
Эрэнэ күүтэбит
Боотурдар суолларын
Алгыһын тутуһан.
Уол оҕо охтумаар
Эргиллээр дойдугар.
Кичэкэ
